Een holistische benadering van geestelijke gezondheid – gebaseerd op de principes van Maharishi Ayurveda

– met tien tips voor een gezonder & gelukkiger leven

Geestelijke gezondheid is een belangrijke bouwsteen voor een vervuld, gelukkig en gezond leven. Maar hoe kunnen we onze geestelijke gezondheid zo optimaal mogelijk ondersteunen?

Dr. Robert Schneider (VS) vertelde ons al enige tijd geleden al over zijn ‘7 geheimen van een lang en gezond leven’, en dit keer verkennen we samen met hoe de eeuwenoude ayurvedische kennis van het (lange) leven ons kan helpen een werkelijk goede geestelijke gezondheid te bereiken en behouden. We wilden van hem weten:

• Hoe definieert Maharishi Ayurveda^® geestelijke gezondheid?
• Hoe kunnen stress, angst, woede en depressie ontstaan?
• Hoe kunnen we onze geestelijke gezondheid optimaal ondersteunen en stabiel houden?

Zijn antwoorden geven ons een interessant inkijkje in een unieke, holistische benadering van geestelijke gezondheid, gebaseerd op de principes van Maharishi Ayurveda^®.

Dr. Robert Schneider

Dr. med. Robert Schneider (VS) is een gerenommeerde wetenschapper, ayurvedische arts en specialist in preventieve geneeskunde. Hij doet al vele jaren onderzoek op het gebied van mind-bodygeneeskunde, het verouderingsproces en hart- en vaataandoeningen. Hij werkte als adviseur voor verschillende Amerikaanse gezondheidsorganisaties, waaronder het CDC (Centrum voor Ziektepreventie), de Dr. Schneider Presidentiële Commissie voor complementaire en alternatieve geneeskunde en de preventiecoalitie van het Amerikaanse Congres. Dr. Schneider is decaan aan het college van integrale geneeskunde MIU, VS.

De vier dimensies van geestelijke gezondheid

Bij geestelijke gezondheid denken de meeste mensen in de eerste plaats aan onze geest, ons cognitieve vermogen. Maharishi Ayurveda^® bekijkt de geestelijke gezondheid echter vanuit een veel breder, holistisch perspectief. Er worden vier dimensies onderscheiden:

1. Het innerlijke zelf
   Het transcendente Zelf of het spirituele niveau van het zelf, het innerlijke aspect.
2. Onze geest,
   die denkt, voelt, beslissingen neemt, intuïtief is.
3. Ons lichaam, onze fysiologie
   De moderne geneeskunde heeft ons laten zien dat ons fysieke lichaam – onze fysiologie – onze geestelijke gesteldheid beïnvloedt. Dat geldt eveneens voor alles wat we eten en inademen. Dit is allemaal van invloed op onze fysiologie, en daarmee op onze psyche.
4. Onze omgeving
   Onze sociale, fysieke, geografische omgeving.

Elk van deze vier is van invloed op onze geestelijke gezondheid: onze verbinding met ons meest innerlijke zelf, of we in evenwicht zijn resp. er sprake is van een harmonieuze verbinding met onze geest en onze sociale omgeving, en in hoeverre we evenwicht ervaren binnen onze relaties, ons lichaam en onze omgeving.

Gebaseerd op deze vier domeinen, zouden we kunnen zeggen dat ayurveda ons een vierdimensionaal perspectief biedt op holistische geestelijke gezondheid.

Als we de verbinding verliezen ... – isolement tijdens de pandemie

Wat er gebeurt als we de verbinding met een of meerdere van deze vier dimensies verliezen, heeft de coronapandemie ons duidelijk laten zien: door de voorzorgsmaatregelen raakten velen van ons sterk geïsoleerd. Dit fysieke isolement leidde tot sociaal isolement en droeg bij aan psychologisch isolement. Moderne medici spreken van een regelrechte epidemie van isolement, stress, depressie en hopeloosheid. Een van de toonaangevende medische tijdschriften noemde deze fase van de pandemie zelfs ‘the age of despair’, oftewel ‘het tijdperk van hopeloosheid’.

Het is het gevolg van het toegenomen isolement en de verzwakte verbinding tussen meerdere van de vier bovenstaande dimensies. We verloren (deels) de verbinding met onze sociale omgeving, met onze relaties, met vrienden, familie en collega’s, en in sommige gevallen ook met onze natuurlijke omgeving.

Er zijn nog diepere dimensies waarop we de verbinding kunnen verliezen, maar dit waren de dimensies die tijdens de pandemie duidelijk naar voren kwamen en dit principe goed illustreren.

Tien stappen voor een gelukkig, evenwichtig en vervuld leven

In de Charaka Samhita, het oudste ayurvedische geschrift, worden al tien holistische stappen omschreven voor het terugdraaien van het verouderingsproces, voor een ideale geestelijke gezondheid en voor een optimale algehele gezondheid.

Anders dan vele andere benaderingen (zoals de gesprekstherapie) die zich puur op de geest richten, biedt Maharishi Ayurveda^® in zijn repertoire aan kennis en toepassingen met deze tien stappen een veel bredere, holistische benadering voor het herstellen en behouden van de geestelijke gezondheid.

De tien stappen omvatten elk van de vier dimensies: lichaam, geest, onze omgeving en ons innerlijke zelf – ze beginnen met de zeer concrete, materiële aspecten en gaan dan vervolgens naar steeds subtieler niveaus en tenslotte naar subtielste niveau.

Dankzij hun holistische karakter heeft elk van deze stappen automatisch ook een positieve uitwerking op de andere bereiken.

1. De balans tussen rust en activiteit bewaren

Bij de eerste twee stappen ligt de focus op hoe we omgaan met ons lichaam, onze fysiologie.

Om te voorkomen dat we vermoeid of uitgeput raken, is het belangrijk te zorgen voor een goede balans tussen rust en activiteit. Bij een overmaat aan activiteit ontstaat stress en raken we uitgeput. Onze krachtneemt af, en we plegen roofbouw op ons zelf. Door te veel van onze krachten op te eisen, zullen we steeds verder verwijderd raken van de bron van onze energie. We kunnen hier iets tegen doen door bijvoorbeeld te zorgen voor voldoende slaap en een goede balans tussen werk en privé.

Slaap als bron van herstel

Een goede nachtrust is uitermate belangrijk voor lichamelijke en geestelijke gezondheid. Onderzoek laat zien dat slaapgebrek, te weinig slaap (minder dan zes uur), slapeloosheid of een slechte slaapkwaliteit verband houden met depressie en andere geestelijke gezondheidsproblemen, tot latere dementie aan toe. Het is aangetoond dat mensen die te weinig of slecht slapen, vaker kampen met geestelijke gezondheidsproblemen en meer kans hebben op hersenaandoeningen op latere leeftijd. Daarmee bevestigt de moderne geneeskunde het belang van een goede balans tussen rust en activiteit.

Als koffie en thee de balans verstoren

Het is goed om te weten dat stimulerende middelen als koffie, zwarte thee of cola bij regelmatige inname de natuurlijke behoefte aan heilzame rust kunnen verstoren. Een gezond ayurvedisch alternatief voor koffie is Raja’s Cup – vol van smaak en zonder cafeïne.

2. Voeding als basis voor een gezonde psyche

Hoewel ayurveda al eeuwen meegaat, is de kennis nog altijd zeer actueel. Zo ook op het gebied van voeding. In de afgelopen jaren heeft de medische wetenschap vele ayurvedische aanbevelingen rondom voeding bevestigd. De moderne geneeskunde adviseert een volwaardig voedingspatroon met veel groenten en fruit, peulvruchten en noten. Het zogeheten mediterrane of plantaardige eetpatroon dat alom wordt geprezen, komt sterk overeen met wat Maharishi Ayurveda^® op dit vlak aanbeveelt. Maharishi Ayurveda^® adviseert een gezond, overwegend plantaardig voedingspatroon bestaande uit zo veel mogelijk verse, volwaardige biologische voedingsmiddelen.

En niet alleen de samenstelling en kwaliteit van de voedingsmiddelen zijn van belang. Binnen Maharishi Ayurveda^® spelen de vertering en verwerking van deze voeding namelijk ook een cruciale rol. Ayurveda geeft algemene tips rondom de ayurvedische voeding, en vult deze aan met individuele, op het betreffende dosha-type afgestemde aanbevelingen.

3. Angsten geen ruimte laten innemen

Met angst zijn we aanbeland bij de eerste van de drie stoornissen die verband houden met de geest: angst, boosheid en inactiviteit/depressie. Elk van deze drie hangt vanuit ayurvedisch oogpunt nauw samen met een verstoorde dosha-balans. Bij angst is er volgens ayurveda meestal sprake van een te veel aan Vata op geestelijk niveau.

Wat te doen? Ayurveda geeft ons zeer specifieke aanbevelingen over wat we kunnen doen om de dosha’s weer in evenwicht te brengen en de effecten van de disbalans op de geest tegen te gaan. Alleen al het besef dat angst, boosheid en inactiviteit/depressie voortvloeien uit een disbalans die door onze actuele geestelijke gesteldheid is ontstaan, creëert meer afstand tot de situatie en biedt ons zo een beter perspectief. Dit kan ons helpen beseffen dat dit niet echt ons eigen, innerlijke Zelf is, maar dat het juist boosheid of angst is die we op dat moment ervaren. We weten namelijk dat ons innerlijke Zelf, zoals we het met name bij de transcendente meditatie mogen ervaren, een toestand van evenwicht, rust, stilte en vervulling is. Alleen deze innerlijke afstand draagt al bij aan een zeker evenwicht.

Verder is het goed om te weten dat we ook elk van de andere zeven principes kunnen gebruiken om iets te doen tegen een van de drie op de geest betrekking hebbende stoornissen. Bijvoorbeeld door het principe van balans toe te passen, of het principe van geven, het principe van medeleven, respect, empathie of begrip – niet alleen voor de mensen om ons heen, maar ook voor onszelf.

4. Het vuur van boosheid blussen

Boosheid hangt volgens ayurveda samen met Pitta, oftewel het vuur-principe. Als het vuur te actief en in een overmaat aanwezig is, kan dat zich op geestelijk niveau manifesteren in de vorm van woede. Ook hier is het zaak de dosha-balans weer te herstellen en de effecten van een overmaat aan Pitta op de geest terug te dringen.

5. Als de prikkel ontbreekt – omgang met inactiviteit

Het derde principe (Kapha) is om het niveau van inactiviteit te beheersen en dit op een positieve manier om te zetten in volharding, activiteit en discipline - want het tegenovergestelde hiervan is in ayurvedische termen een Kapha-verergering die geassocieerd wordt met traagheid, verveling, inactiviteit, en depressie. Maatregelen die de dosha-balans helpen herstellen, kunnen hier uitkomst bieden.

6. Sociale relaties onderhouden

De coronapandemie heeft ons duidelijk laten zien hoe fysiek isolement en het verliezen van de verbinding met onze sociale omgeving, familie, vrienden, etc. een enorme impact kunnen hebben op de geestelijke gezondheid. Videobellen kan hier zeker helpen, maar is geen optimale vervanging voor persoonlijk contact.

Voor de ideale geestelijke gezondheid is het belangrijk onze sociale relaties, de verbinding met de mensen om ons heen, op een zeer concrete, menselijke manier weer te herstellen – zowel op emotioneel als fysiek niveau: met behulp van vriendelijkheid, medeleven en aanraking.

7. Wie goed doet, goed ontmoet

De zevende stap heeft, net als de zesde, betrekking op de interactie met onze sociale omgeving en hoe we ons gedragen: Niet alleen op een ontvangende manier, maar op een gevende manier. Ayurveda heeft het over het geven van liefdadigheid. Dit betekent niet alleen goede doelen steunen - wat natuurlijk prachtig is. Het ondersteunen of geven aan anderen helpt niet alleen de ontvanger, maar steunt ook de gever.
Door aan anderen te geven op een altruïstische, liefdadige manier, veranderen we onze eigen psychologie. We stappen op een bepaalde manier uit onszelf, uit ons hoofd.

Telkens als we iets aan een ander geven, zelfs als we onze partner of vrienden gewoon tijd en ruimte geven, doen we meer dan alleen de ontvanger iets goeds aanbieden. Wij profiteren er net zo hard van.
We breiden ons bewustzijn, onze activiteiten, intenties en zorgen uit naar de buitenwereld, dit alles breidt zich uit. Dit omvat alle soorten van geven: liefde, respect, aanmoediging en geluk schenken. Al deze dingen geven ons innerlijke vrede. En dat is een techniek voor geestelijke gezondheid.

8. Met spirituele kennis het leven verrijken

Bij de achtste en negende stap richten we ons op de volgende dimensie, ons innerlijke of spirituele Zelf. Deze spirituele dimensie wordt omschreven in alle grote tradities, waar dan ook ter wereld. Ayurveda noemt dit ‘het innerlijke Zelf’. In het Sanskriet wordt het atma genoemd, het universele onsterfelijke Zelf, dat de lichamelijke en geestelijke dimensie overstijgt. Het eeuwige, onbegrensde Zelf.

Men moet eerst begrijpen dat dit niveau er is - en leerboeken van elke belangrijke traditie spreken over dit niveau, vooral ayurveda. Ayurveda bevat de wetenschap van yoga. Yoga bevat op zijn beurt ayurveda: ze zijn beiden deel van elkaar. Het doel van yoga is vereniging met het diepste Zelf. We weten dat dit mogelijk is, dat we dit als doel kunnen hebben en wat de gevolgen zijn: de vereniging met ons diepste Zelf creëert op fysiek niveau veranderingen in onze hersengolven en veranderingen in neurochemicaliën en neurotransmitters. Deze vereniging kan worden bereikt door meditatie, in het bijzonder Transcendente Meditatie en Yoga Asana's, voorgeschreven en geadviseerd door Maharishi Ayurveda en Maharishi Yoga Asana Programma's.

Mensen die een hoger doel nastreven in hun leven, leven langer, gezonder en gelukkiger. Betrokkenheid bij iets dat groter is dan onszelf zorgt voor meer stabiliteit, aanpassingsvermogen en optimisme - en daardoor voor meer veerkracht.

9. Transcendente meditatie – veel meer dan alleen ontspanning

Een effectieve methode om de eenheid met ons innerlijke zelf te bereiken, is de transcendente meditatie. Met behulp van deze meditatie kunnen we het eigen grote zelf ervaren, ons uitgestrekte zelf: de kern, die stil, sereen, kalm en stabiel is. Het is de diepste ervaring die we kunnen hebben, want we ervaren hierbij dat onze eigen meest innerlijke kern tegelijk ook het centrum, de basis van de rest van het universum is. De wetten van de natuur die het hele universum beheersen, zijn dezelfde natuurwetten die onszelf, onze fysiologie en onze geest beheersen. Te ervaren dat er een stille, diepe bron in ons schuilt, en dat dit tegelijk de bron van al het andere is, die ervaring verandert onze hersenen, verandert onze kijk op het leven. Die ervaring geeft ons perspectief en schenkt ons inzichten die de acht hiervoor behandelde punten verrijken en versterken.

Eerst moeten we dus weten dat dit allemaal bestaat en moeten we de voordelen ervan kennen. Dit inspireert ons voor de volgende stap, die is handelen om deze technologieën te beoefenen. Dit geeft de ervaring van ons grote Zelf, het verruimde Zelf, onze stille, serene, kalme, stabiele kern. En deze ervaring is de diepste ervaring die men kan hebben, omdat we ervaren dat onze kern ook de basis is van de rest van het universum, dat de natuurwetten die het universum regeren dezelfde wetten zijn die ons lichaam, onze geest, regeren. Deze ervaring verandert de hersenen en onze kijk op het leven, geeft ons perspectief en wijsheid, die alle andere acht niveaus aanvullen en ermee werken.

10. Omgang met onze tijd – persoonlijke prioriteiten stellen

In de ayurvedische geschriften wordt aangegeven dat het belangrijk is tijd en plaats goed in acht te nemen. Dit houdt in dat we voor onszelf moeten bepalen wat we met onze kostbare tijd willen doen. Bij het manage van onze tijd moeten we ons laten leiden door onze hoogste waarden en prioriteiten.

De eerder besproken negen punten kunnen een waardevolle houvast bieden bij het bepalen van onze eigen persoonlijke prioriteiten. De moderne wetenschap en de oude ayurvedische teksten zijn het hier eens: als we onze tijd goed inrichten, met de juiste balans tussen rust en activiteit, biedt dat ons de beste kansen op geluk, vervulling, een lang leven, een ideale geestelijke gezondheid en daarmee een ideale fysieke en sociale gezondheid, en een gezonde omgeving.

We wensen u van harte toe dat u dit doel bereikt.
Het Maharishi Ayurveda-team

Hartelijk dank aan onze experts dr. Richa Shrivastava en dr. Robert Schneider voor hun deskundige ondersteuning!

Dr. Robert Schneider

De Amerikaanse preventieve arts en wetenschapper Robert Schneider hield zich al in 1984 als één van de eerste artsen in de Verenigde Staten bezig met Maharishi Ayurveda. Hij verdiepte zich in de kennis, bracht deze in de praktijk en deed er zelfs wetenschappelijk onderzoek naar.

Voor zijn klinische studies op het gebied van mind-body-geneeskunde, het verouderingsproces en hart- en vaataandoeningen ontving hij van de Amerikaanse regering ruim 25 miljoen dollar aan subsidies. Over de onderzoeksresultaten werd bericht in 150 gerenommeerde vaktijdschriften en meer dan 1.000 bijdragen in gesproken en geschreven media.

Dr. Schneider trad op als adviseur voor het ‘National Institute of Health’, het Amerikaanse Congres en uiteenlopende gezondheidsorganisaties en commissies. Maar ook buiten de Verenigde Staten laat hij anderen in zijn kennis delen, als docent bij verscheidene academische ziekenhuizen en als spreker bij diverse vakverenigingen en openbare fora op wel vier continenten. Hij is de auteur van het boek “Total Heart Health”.

Dr. Schneider is hoogleraar en directeur aan het ‘Institute for Natural Medicine and Prevention’ en decaan van het ‘College of Integrative Medicine’ van de Maharishi University of Management in de Verenigde Staten.

Dr. Richa Shrivastava

is een bekende onderzoeker. Ze studeerde en schreef haar proefschrift aan de vooraanstaande Gujarat Ayurved University in India. Ze is een Master of Science (in Medicinal Plant Sciences). Dr. Shrivastava stuurt bij het erkende onderzoekscentrum van Maharishi Ayurveda Products India een groep ervaren wetenschappers en vakkundige medewerkers aan die zich bezighouden met productontwikkeling en standaardisering. Daarnaast leidt dr. Shrivastava gerenommeerde onderzoeksprogramma’s en geeft ze les op het gebied van ayurveda en ayurvedische planten. Twee aandachtspunten die haar daarbij na aan het hart liggen, zijn de identificatie van geschikte kruiden en de kwaliteitscontrole.